بازار رنگ و رزین ایران نیز مانند اغلب صنایع دیگر در 12 سال تحریم ها با محدودیت های متعددی در مراودات علمی و فنی با بازار جهانی مواجه بوده و لذا بشدت از گردونه پیشرفت های تکنولوژیک روز دنیا دور مانده است . ولی این روند با بازگشایی بازار کشور در دوران پسابرجام تغییر شکل خواهد داد و ورود رقبای خارجی به داخل کشور از یک سو و ورود کالا و محصولات ایرانی به بازارهای جهانی موجب می گردد تا صنایع کشورمان مجبور به رقابت با رقبای بین المللی و با استانداردهای روز دنیا باشند.

ولی پیش از اینکه رقبای خارجی با عرضه محصولاتشان عرصه را بر صنایع ایران تنگ کنند لازم است تا جایگاه صنایع رنگ و رزین آب پایه ساختمانی و صنعتی در ایران و جهان شناسایی و معرفی گردد . لذا بر آن شدم تا با استفاده از منابع اطلاعاتی و آماری موجود , نسبت به شناسایی زمینه های فعالیت صنایع رنگ و رزین در ایران و جهان اقدام کنم . به امید روزی که استراتژی توسعه صنایع رنگ و رزین ایران بطور کامل تدوین گردد تا علاوه بر سرمایه گذاران صنعت رنگ و رزین , دانشگاه ها و مراکز پژوهشی کشور نیز در تعیین اهداف آموزشی و پژوهشی خود بتوانند از جهت گیری صنعت رنگ کمک گیرند.

الف) وضعیت کنونی بازار جهانی رنگ و پوشش های آب پایه صنعتی و ساختمانی:

1. در تمام گزارشات بین المللی از 10 شرکت برتر رنگسازی دنیا و نیز گزارشات 80 شرکت برتر رنگسازی دنیا و حتی گزارشات بازار کشورها و مناطق مختلف از آمریکا و اروپا تا چین و آسیا می توان مشاهده نمود , حرکت عمومی صنایع رنگ جهان به سمت توسعه رنگ و پوشش های ” دوستدار محیط زیست و محصولات سبز ” است که نتیجه این رویکرد ” توسعه رنگ های پرجامد و فاقد حلال آلی , رنگ های پودری و رنگ های آب پایه ” است.
2. شک نیست که محدودیت های ساختاری و فنی تولید و اجرا و مصرف رنگ های پرجامد و پودری موجب کندی رشد این پوشش ها شده و توجه جهانی به رنگ های آب پایه به دلیل سهولت تولید و اجرا و مصرف دوچندان گردیده است.
3. به تحقیق این روند از اواسط دهه 70 میلادی و پس از بحران نفتی 1973 ابتدا در رنگ های ساختمانی با رشدهای تصاعدی مواجه شده و از دهه 1990 میلادی به رنگ های صنعتی و اتومبیلی تسری یافته است.
4. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته سالهاست که موضوع آب پایه کردن رنگ و پوشش های ساختمانی حلال پایه بسته شده و تقریباً جز معدودی رنگ و پوشش های ضدخوردگی فلزات و لاک های چوب و … دیگر رنگ حلال پایه ای برای سطوح مینرالی ساختمانی وجود ندارد و همه محصولات آب پایه شده اند ولی در ایران همچنان حدود 30 درصد رنگ های ساختمانی – یعنی حدود 100 هزار تن – حلال پایه مانده اند که تا 5 سال آینده به شدت تنزل خواهند یافت و جای خود را به رقبای آب پایه می دهند. (پیوست 1)
5. در اروپا از مجموع پوشش های صنعتی و ساختمانی که بیش از 10 میلیون تن است بالغ بر 59 % تا سال 2014 آب پایه شده اند. (پیوست 2)
6. در حالی که سهم جهانی رنگ های ساختمانی در جهان حدود 50% کل تولید جهانی با وزنی حدود 20 تا 21 میلیون تن است , نسبت رنگ های آب پایه آن نیز از مرز 75% با وزن 15 میلیون تن گذشته است. این در حالی است که سهم رنگ های آب پایه ساختمانی در اروپا و آمریکا و بسیاری کشورهای درحال توسعه از جمله ترکیه حتی از  90 % هم فراتر رفته است.
7. در بخش رنگ های صنعتی شامل صنعتی , حمل و نقل , بسته بندی تنها حدود 20 درصد به آب پایه ها تعلق پیدا کرده است که عددی در حدود 4 میلیون تن برآورد می شود که بخش اعظم آن نیز در پوششهای خودرویی مصرف می شود.
8. در مجموع در آمار جهانی از کل تولید سالیانه که بیش از 41 میلیون تن برآورد شده , سهم آب پایه ها از حدود 47 % یعنی بالغ بر  5  میلیون تن فراتر رفته است. (جدول 1)
9. لازم به ذکرست که همچنان بالاترین” نرخ رشد” در پوشش های ساختمانی و صنعتی مربوط به آب پایه های اکریلیک هستند.
10. رنگ های اتومبیلی و صنعتی که که تا 15 سال قبل در انحصار پوشش های حلال پایه بودند , به سرعت مسیر آب پایه شدن را می پیمایند . بگونه ای که در تمام گزارشات موجود در جهان از 2010 به بعد این تغییر رویکرد جزو الویت های شرکت ها قرار گرفته است . امروزه بزرگترین شرکت های خودروساز دنیا از جمله بنز  ,  بی ام و , اپل , فورد و چند شرکت دیگر تمام رنگ خودرویی از آستر تا رویه ضدخش نهایی پلی یورتانی خود را از محصولات آب پایه استفاده کرده اند.
11. جهت گیری رنگ های صنعتی نیز شرایط مشابه اتومبیلی است . بگونه ای که در بسیاری از پوشش های ضدخوردگی , پوشش های کف صنعتی و ساختمانی , رنگ های چوب اعم از دکوراتیو , مبلمان و پارکت , انواع عایق های الاستیک رطوبتی , صوتی , حرارتی ( مانند عایق الاستیک عرشه کشتی ) تا رنگ های ضد حریق و استخری تا پوشش های تخصصی مانند رنگ های کوره ای , لاک روی الکترو موتورهای کوچک تا صنعتی بزرگ و درزگیرهای گوناگون اتومبیلی , صنعتی و ساختمانی به سمت آب پایه شدن رفته اند.
12. بنا به گزارشات جهانی پوشش های ضدخوردگی و نیز گزارش وضعیت بازار کشور چین , همچنان بزرگترین سهم بازار از آن اپوکسی هاست ولی بالاترین نرخ رشد پوشش ها مربوط به اکریلیک های آب پایه است . در مجموع تقاضای جهانی از پوشش های حلال پایه متداول به محصولات جدید و بادوام تر و خصوصاً به سمت محصولات دوستدار محیط زیست و سبز و لاجرم فاقد حلال و یا آب پایه اپوکسی , پلی یورتان , اکریلیک و هیبریدهای یورتان-اکریلیک شیفت کرده است.
13. ذکر این نکته ضروریست که تولیدکنندگان الکتروموتورهای صنعتی برای صادرات محصولاتشان موظف به حذف لاک های حلال پایه قدیمی و جایگزینی آن با لاک آب پایه شده اند.

بازار رنگ های آب پایه ایران

1. در ایران از سال 1379 تعدادی از رنگ و پوشش های آب پایه اکریلیک ساختمانی توسط چند تولید کنندگان ایرانی و نیز شرکت های ایرانی تحت لیسانس رنگسازان اروپایی و آسیایی مشهور ساخته شده اند و کشورمان به لحاظ دانش فنی در این زمینه با مشکلی مواجه نیست.
2. ظرفیت تولید رنگ های آب پایه اکریلیک در کشورمان از کمتر از 100 تن در سال 1379 به حدود 40 تا 50 هزار تن در سالهای 1393 و 94 رسیده است که خبر از رشد شتابان آن دارد.
3. ضمن اینکه تولید رنگ های پلاستیک حدود 180.000 تن و رنگ های آلکیدی ساختمانی در حد 100.000 تن برآورد می شود.
4. رنگ های آب پایه اتومبیلی نیز از سال 1385 در شرکت طیف سایپا در حال تولید بوده و همچنان با الویت بالایی ادامه دارند. شرکت طیف سایپا بجز تاپ کوت های اتومبیلی آب پایه , کلیه لایه های آستری و میانه را تولید و عرضه می کند و تمام نیاز شرکت های خودروساز مشهوری مانند گروه سایپا و پارس خودرو را تأمین می کنند.
5. چندین شرکت کوچک و بزرگ رنگساز نیز در زمینه ساخت انواع رنگ و پوشش ها و درزگیرهای آّب پایه پلی یورتانی و اکریلیک فعال شده اند و محصولاتی را بصورت خاص برای صنایع مصرف کننده ساخته و عرضه می کنند ولی محصولاتشان را بصورت انبوه وارد بازار عمومی نکرده اند.
6. علاوه بر این چند شرکت در تهران , قزوین ,کرمانشاه , اصفهان , مشهد و تبریز ضدزنگ ها و زنگبرگردان های آب پایه (Rust Convertor ) و رنگ های استخری و چند محصول دیگر را با کیفیت مطلوب تولید و بصورت محدود عرضه کرده اند . بدون شک این شرکت ها به مرور و طی 1 تا 3 سال آتی محصولات خود را پس از اخذ تأییدیه های لازم از مراکز علمی ذی صلاح بصورت گسترده تری به صنایع بزرگ , پالایشگاه ها , پتروشیمی ها و پروژه های ساختمانی عظیم و بازار خرده فروشی مغازه ای عرضه خواهند کرد.
7. طبق آمار ( جدول 1 ) حدود 50 درصد رنگ و پوشش های جهان ( حدود 20 میلیون تن در سال ) و حدود 57 درصد کل تولید رنگ ایران ( حدود 320 هزار تن ) در حیطه رنگ و پوشش های ساختمانی است که به سرعت راه آب پایه شدن را می پیمایند و تقریباً هیچ مانع فنی یا اقتصادی مهمی جلودار آن نیست. راهی که اغلب کشورهای آمریکایی و اتحادیه اروپا و حتی ترکیه این مسیر را سالها پیش پیموده اند.
8. هر چند که در حال حاضر کیفیت متوسط تولیدات داخلی از سطح قابل قبول بازار برخوردار نیست ولی رفع مشکلات موجود به دلیل عدم دسترسی به مواد اولیه مناسب و یا نبود دانش فنی در داخل نیست , بلکه به دلیل عدم آموزش عمومی و عدم گسترش دانش فنی در میان اکثریت رنگسازان است.
9. در میان مجموعه سبد محصولات آب پایه هنوز تعدادی از رنگ های اصلی ساختمانی و رنگ های مشترک ساختمانی – صنعتی و سپس رنگ های آب پایه صنعتی آب پایه را می توان یافت که باید بدان بیش از پیش توجه شود . در واقع در همه بخش های کمتر توسعه یافته علاوه بر توسعه علمی و فنی , بحث های مطالعات بازار و بازاریابی و نیز برنامه ریزی برای توسعه بازارهای هدف موضوعات جدی هستند که  باید به موازات توسعه علمی و فنی پرداخته شود . موضوعی که دومین عامل مهم عدم گسترش بازار رنگ های آب پایه ساختمانی و صنعتی بوده است.
10. چنانچه ایران بخواهد جایگاه جدیدی در صنایع رنگ و رزین منطقه و جهان کسب کند و نیز جایگاه خود را همچنان حفظ نماید , بی شک باید برای ورود به بازار رنگ های آب پایه برنامه ریزی جدیدی داشته باشد.
11. بدون شک انتخاب نوع رنگ ها و الویت گذاری آن و نحوه دستیابی به هر خانواده رنگ و پوشش نیازمند مطالعات و بررسی های بعدی است.

ب) سبد محصولات رنگ و پوشش های آب پایه ساختمانی و صنعتی

ب-1) رنگ های ساختمانی آب پایه که تولیدشان در بسیاری از شرکت های ایران عمومیت یافته است:

1. رنگ اکریلیک جایگزین رنگ های روغنی – در 3 نوع براق , نیمه براق و مات
2. رنگ نمای بتن با کیفیت عالی تا ارزان قیمت با کیفیت حداقلی
3. پرایمر اکریلیک جایگزین روغن الیف
4. رنگ و آستری های ارزان اکریلیک
5. رنگ های پلاستیک و نیم پلاستیک

ب-2) اما رنگ هایی که تاکنون ساخته نشده اند و یا ساخته شده ولی عمومیت نیافته اند و کمبود بازار قابل مشاهده است:

1. انواع پوشش های آنتی باکتریال و ضد خزه و کپک برای سطوح بیمارستانی , آموزشی , مهد کودک ها و صنایع غذایی و دارویی و …
2. پرایمرهای نفوذی جدید
3. کنیتکس های اکریلیک
4. مادر رنگ های اکریلیک داخل و خارج ساختمان
5. انواع رنگ های دکوراتیو و تزئینی مات و براق و متالیک
6. رنگ های تکسچر ساده و سنگدانه دار
7. پوشش های سنگدانه ای نما
8. رنگ های نمای الاستیک
9. عایق های الاستیک مختلف
   • عایق های رطوبتی اکریلیک سفید و رنگی
   • عایق های حرارتی و صوتی ساختمانی
   • عایق های حرارتی صنعتی حرارت بالا
   • عایق های صوتی و حرارتی خاص سطوح بدنه کابین های قطار و مترو
   • پلی یورتانی برای مصارف سطوح فلزی و کامپوزیتی و ساندویچ پنل
10. لاک های اکریلیک بی رنگ و رنگی
    • لاک سنگ و چوب نما
    • لاک پارکت اکریلیک
    • لاک پارکت پلی یورتانی تک جزئی MCU
    • لاک مبلمان
    • رنگ و لاک روی چوبهای اسباب بازی
    • رنگ و پوشش های مخصوص کابینت های MDF و نئوپان
11. رنگ های استخری ضدخزه
12. رنگ های کف ساختمانی و صنعتی در انواع :
    • اکریلیک سخت در حد رنگ ترافیک
    • اکریلیک الاستیک
    • اپوکسی صنعتی
    • پلی یورتان صنعتی
    • هیبریدهای پلی یورتان اکریلیک
    • رنگ کفپوش سیلیکونی های هیبریدی سیلان , اکریلیک , یورتان
    • پوشش عرشه الاستیک Elastomeric Deck Coating
13. رنگ و پوشش های ضدخوردگی تک لایه و چند لایه نظیر
    • زنگ برگردانها Rust Convertors
    • پوشش های اکریلیک عمومی
    • پوشش های پلی یورتانی و هیبریدهایش
    • ضد زنگ های هیبریدی سیلان- یورتان – اکریلیک که در دنیا هم جدید هستند
    • پوشش های ضدخوردگی آب پایه آلکیدی
    • لاک اپوکسی آب پایه برای سطوح الکتروموتور
14. پوششهای ضد حریق
15. انواع رنگ و پوشش های کوره ای
    • نظیر آلکید مالئات آب پایه
    • اکریلیک ها و پلی یورتانها
16. رنگ های ترافیکی آب پایه
17. انواع رنگ های آب پایه اتومبیلی از آستری تا لاک رویه

پیوست اول: ابعاد صنعت رنگ ایران

بر اساس اطلاعات بهار 1394 سرانه رنگ های ساختمانی در ایران 4 کیلوگرم برآورد می شود:

80.000.000 * 4 = 320.000.000

این عدد برابرست با 57.14 % کل تولید رنگ ایران شامل:

• 180.000.000 رنگ های پلاستیک حدود % 56.25 ساختمانی و 33 % کل رنگ کشور
• 100.000.000 رنگ های روغنی حدود 31.25 % ساختمانی و 20.5 % کل رنگ کشور
• 40.000.000 رنگ های اکریلیک 12.5 % ساختمانی و 7.17 % کل رنگ کشور

سرانه سایر رنگ ها شامل رنگ های صنعتی , دریایی , اتومبیلی و غیره حدود 3 کیلوگرم برآورد می شود:

80.000.000 * 3 = 240.000.000

سرانه تولید رزین های صنعتی و ساختمانی حدود 2 کیلوگرم برآورد می شود:

80.000.000 * 2 = 160.000.000

بدین ترتیب کل تولید رنگ ایران برابر: 560.000.000 کیلوگرم (1.5 % تولید جهانی و 3.5 % تولید منطقه آسیا – پاسیفیک)

کل رقم تولید رنگ های آب پایه ساختمانی و صنعتی و اتومبیلی ایران حدود 235 هزار تن است که بیش از 41 % کل رنگ کشورست که با نرم های جدید در جهان می تواند تا به 55-60 % یعنی 310 تا 336 هزارتن افزایش یابد. یعنی به راحتی می توانیم 80 تا 100 هزارتن دیگر نیز افزایش تولید رنگ های آب پایه داشته باشیم که سهم زیادی از آن متعلق به رنگ و پوشش های ساختمانی است.

پیوست دوم: تجربه اروپا در توسعه پوشش‌های دوستدار محيط زيست

نگاهی به تجربه اروپا در توسعه رنگ و پوشش های دوستدار محیط زیست نشان می دهد , صنایع این کشور توانستند با بهبود تکنولوژی های خود ظرف دو دهه 1990 و 2000 سهم پوشش های حلال پایه را از 40 درصد در سال 1996 به 33% در سال 2006 کاهش دهند (جدول 3) و سهم انواع پوشش های دوستدار محیط زیست از 60 به 67% رشد کند. اين پوشش ها عبارتند از پوشش هاي آب پايه ، پوشش هاي پودري ، پوشش هاي پر جامد و پوشش هاي تابش پز ، جدول زیر نشان مي دهد كه رشد مصرف اي پوشش ها سریع و مؤثرست.

سهم رنگ های آب پایه اروپا از 1996 تا 2006 از 50.5 تا 56 % رشد داشته که این رقن تا 2014 به 59 % رشد کرده است که موفقیت بسیار چشمگیری بحساب می آید.

در این سالها تولید رنگ در قاره اروپا بین 7.5 تا 8 میلیون تن بوده که کاهش 7 درصدی رنگ های حلال پایه به معنی کاهش تولیدی در حدود 525 تا 560 هزار تن در این 10 سال است .از سویی افزایش 5.5 درصدی رنگ های آب پایه نیز به منزله افزایشی 412 تا 440 هزار تن در طی 10 سال مذکورست. در اروپا پوشش هاي آب پايه در آينده حرف اول را خواهند زد و عامل اصلي در اين بين مسائل زيست محيطي مي باشد.